Postać Kopernika
19.04.2010
Klucz do tajemnic wszechświata w artystycznej wizji Józefa Lurki
Jednym z uczestników w ogólnopolskim konkursie na rzeźbę ludową o tematyce kopernikowskiej był artysta nieprofesjonalny Józef Lurka[1]. Rzeźbiarz zgłosił na konkurs płaskorzeźbę zatytułowaną Postać Kopernika, wykonaną w drewnie i barwioną akwarelami oraz tuszem.
W syntetycznym ujęciu kompozycji płaskorzeźby Lurki główni bohaterowie przedstawienia to boska istota – dłoń z kluczem oraz postać astronoma, zaprezentowane nie na tle, lecz wśród ciał niebieskich – słońca, planet układu słonecznego oraz Ziemi.
W artystycznej wizji Józefa Lurki Mikołaj Kopernik w pokornej pozie odbiera klucz z rąk boskich umożliwiający mu otwarcie drzwi prowadzących do tajemnic wszechświata. Na płaskorzeźbie słońce zajmuje miejsce, w którym można byłoby się spodziewać boskiego oblicza. Odwołując się do znaczenia symbolicznego słońce oznacza prawdę i oświecenie oraz nowy początek, symbolizuje również boskie oko. Można w tym miejscu wspomnieć, że Bóg występuje również w popularnym przedstawieniu Jana Matejki z 1873 roku zatytułowanymAstronom Kopernik, czyli rozmowa z Bogiem.
Zaakcentowane cięciem dłuta rysy twarzy Kopernika przydają mu powagi i wskazują na pewne zmęczenie, wysiłek astronoma , które towarzyszyły mu na drodze opracowywania zasady heliocentryzmu. Co charakterystyczne dla rzeźb Józefa Lurki w przedstawieniu postaci autor duży nacisk kładzie na wyraz twarzy. Stąd też na płaskorzeźbie astronom w pokornym geście, z wyrazem skupienia na twarzy symbolicznie odbiera z boskich rąk klucz do wiedzy tajemnej wstrzymując jednocześnie słońce. W swojej artystycznej wizji Kopernika Lurka stworzył postać emanującą mądrością.
Odwołując się do życiorysu i bogatej twórczości artysty warto zaznaczyć, że przedstawienia postaci boskiej jak i inne motywy religijne w rzeźbiarstwie Józefa Lurki były poprzedzone lekturą Biblii, a płynące z niej refleksje były inspiracją w pracy rzeźbiarza. Sposób przedstawienia wielkiego odkrycia Kopernika może świadczyć również, iż pobożnemu rzeźbiarzowi obcy był konflikt teorii kopernikańskiej z doktryną Kościoła.
Klucz w artystycznej wizji Lurki stanowiący narzędzie za pomocą, którego astronom odkrywa porządek kosmiczny symbolizuje wyzwolenie, otwarcie, udostępnianie wiedzy. Autor kładzie, więc nacisk na rolę jaką odgrywa Mikołaj Kopernik w budowaniu fundamentów wiedzy o wszechświecie, co odbywa się z boskim udziałem.
Te symboliczne odwołania idealnie wpasowują się do rewolucji światopoglądowej, która dokonała się za sprawą naukowego opracowania przez Mikołaja Kopernika heliocentrycznej wizji wszechświata. Formuła tzw. przewrotu kopernikańskiego – Wstrzymał słońce ruszył ziemię… zaprezentowana przez Józefa Lurkę w jego płaskorzeźbie to pełna refleksji forma hołdu dla genialnego uczonego.
Aleksandra Jarysz
Bibliografia:
Aleksander Jackowski, Sztuka zwana naiwną, Wyd. Krupski i S- ka, Warszawa 1995.
Władysław Kopaliński, Słownik symboli, Wiedza Powszechna, Warszawa 1990.
Mikołaj Kopernik w rzeźbie ludowej. Katalog, pod red. Aleksandra Błachowskiego, Muzeum Etnograficzne w Toruniu, 1973.
Mikołaj Kopernik w sztuce ludowej. Katalog wystawy, pod red. Aleksandra Błachowskiego,Muzeum Okręgowe w Bydgoszczy, 1983.
[1] Józef Lurka z Bystrzycy Górnej, pow. świdnicki, woj. dolnośląskie, urodził się 6 maja 1927 r., zmarł 20 lutego 1981. Pracował jako drwal. Pierwszą jego rzeźbą była twarz matki, którą wykonał po jej śmierci. W swojej pracy twórczej duży nacisk kładł na odzwierciedlenie w swych rzeźbach biblijnych refleksji. W 1976 roku został uhonorowany nagrodą im. Oskara Kolberga.
Muzeum Etnograficzne w Social Mediach